283 Φλασελιέρ, Ὁ δημόσιος καὶ ἰδιωτικὸς βίος τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ὅ.π., σ. 158.
284 Θέση τὴν ὁποία ἀπέκτησε ἀργότερα καὶ ὁ πάπας — ὅμως ἦταν ἀκριβῶς μιὰ ἰδεολογικὴ ‘θέση’: δὲν εἰκόνιζε τὴν πνευματικότητα τῆς κοινωνίας. Τὸ (φαινομενικὰ ἴσως ἄσχετο μὲ τὶς ἐξελίξεις αὐτὲς) λάθος τοῦ παπισμοῦ εἶχε συμβεῖ πρὸ πολλοῦ καὶ δὲν ἦταν δυνατὸ νὰ ἀντιστραφεῖ μὲ ἀστυνομικοῦ τύπου παρεμβάσεις. Ὁ Φλορόφσκυ (Χριστιανισμὸς καὶ πολιτισμός, ὅ.π., σ. 175) ἀπορεῖ, “ποιά ἄλλη εὐκαιρία ἔχει ἡ Ἐκκλησία [ὁ κλῆρος] νὰ ἐπιβάλλει [sic] τὶς ἀπόψεις της ἐκτὸς ἀπὸ τὴν διδασκαλία καὶ τὴν παραίνεση; Ἡ πολιτεία οὐδέποτε ἀγαπᾶ τὴν κριτικὴ ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία [τὸν κλῆρο], ἐκτὸς κι ἂν ἡ ἴδια ἡ πολιτεία εἶναι ἀπροκάλυπτα χριστιανική.” Ὅμως ἡ Ἱεραρχία δὲν ἔχει δικαίωμα νὰ ἐπιβάλλει, οὔτε κἂν νὰ συμβουλεύει καὶ προτείνει, αὐτὸ στὸ ὁποῖο δὲν μπόρεσε νὰ ἔχει ἤδη μυήσει τὴν κοινωνία.
285 Βλ. Γκ. Κλάρκ – Στ. Πίγκοτ, Προϊστορικὲς κοινωνίες, μτφρ. Ἀγγέλα Ταμβάκη, Ἀθήνα 1980, σ. 193 κ.ἑ.
286 Λίλλεϋ, Technological Progress, σ. 188 — παραθέτει ὁ Τσιπόλα, Ἡ Εὐρώπη πρὶν ἀπὸ τὴ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, μτφρ. Π. Σταμούλης, Ἀθήνα 1988, σ. 219, παραπέμποντας ἐπίσης στὸν Γκούλντ, Economic Growth, σ. 327 κ.ἑ.
Σελ. 123456789101112131415161718192021222324252627282930
