Η πορεία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος δεν υπήρξε ποτέ γραμμική. Εξελίχθηκε μέσα από ήττες, τακτικές υπαναχωρήσεις, συμβιβασμούς, ανασύνταξη, αναθεωρήσεις ώσπου να επέλθει κάθε φορά σύνθεση και τελικά πρόοδος.

Οι θεμελιωτές της τότε Ε.Ο.Κ. μιλούσαν για μια «ολοένα στενότερη ένωση», δείχνοντας την κατεύθυνση που εκείνοι τουλάχιστον ήθελαν να ακολουθηθεί. Δείχνοντας, δηλαδή, ένα δρόμο κοινού βηματισμού, άρα όλο και στενότερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών. Η πορεία δεν υπήρξε ποτέ ανέφελη.

Αναφέρω χαρακτηριστικά την απόρριψη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας και της Ολλανδίας το 2005. Η κρίση του Ευρώ, που ήρθε μετά από μερικά χρόνια, όξυνε τις αμφισβητήσεις. Σε όλη την Ευρώπη σημειώθηκε άνοδος του ευρωσκεπτικισμού – σε ορισμένες χώρες τέτοιου είδους κόμματα βρίσκονται στην Κυβέρνηση. Και μετά ήρθε το σοκ του Brexit, το οποίο ακόμα είναι άγνωστο πώς θα εξελιχθεί.

Τα αίτια της κρίσης είναι πολλά.

Καταρχάς υπάρχουν δομικές αδυναμίες στην αρχιτεκτονική της Ευρώπης και της Ευρωζώνης, τις οποίες δεν μπορούμε να παραβλέπουμε. Είναι επίσης γεγονός, ότι η Ε.Ε. συχνά αποτέλεσε άλλοθι για την επιβολή δυσάρεστων μέτρων σε εθνικό επίπεδο. Είναι κάτι που, σε αρκετές περιπτώσεις, έγινε με ευθύνη και των εθνικών Κυβερνήσεων, με αποτέλεσμα να πυροδοτήσει μια αντι – ευρωπαϊκή στροφή της κοινής γνώμης.