Το αίσθημα της υποχρεώσεως σε κάποιον που μας «εξυπηρέτησε» δεν είναι τόσο αθώο όσο δείχνει εκ πρώτης όψεως, αποτελεί έθος ψυχικά και κοινωνικά δεσμευτικό, πιθανή προέκταση της άγραφης οικουμενικής αρχής του δώρου και του αντιδώρου.
Ως εσωτερικευμένη αρχέγονη παράδοση κοινωνιών όπως η νεοελληνική, το έθος του δώρου και του αντιδώρου εναντιώνεται ισχυρότατα στην συνείδηση της πολιτικής ευθύνης. Ως παραθεσμική συμπεριφορά καθιερώνει την διαπλοκή και γίνεται αιτία ψυχοκοινωνικού τύπου αγκυλώσεως και διαταραχών. Εισάγει δηλαδή στον συλλογικό βίο σαν κυρίαρχη αν μη μοναδική, λογική και επιλογή την ικανοποίηση των επί μέρους συμφερόντων, που με την σειρά τους απεργάζονται εκ των έσω την διάρρηξη του κοινωνικού ιστού.
Συμβαίνει το εξής: Με κατεύθυνση την δική μας «τακτοποίηση» εσωτερικεύουμε τυφλά χωρίς να θεωρούμε έλλογα και κριτικά την άμεση πραγματικότητα. Έτσι αντί η κουλτούρα να προσανατολίζει ενσυνείδητα με τον δικό της τρόπο τα άτομα στα χειροπιαστά δεδομένα, αντί να επιζητεί την ενηλικίωσή τους κατ’ εξοχήν με την παιδεία και την εκπαίδευση, να καλλιεργεί δε αμέσως ή εμμέσως τις έμφυτες ικανότητες των νέων και να δημιουργεί μαζί με το ανθρώπινο δυναμικό ένα εύρωστο πολιτισμικό περιβάλλον, τείνει να καταλήξει στο αντίθετο.
