Ακριβώς αυτή τη στιγμή ο δυτικός κόσμος ανακαλύπτει κυρίως την ελληνική λογοτεχνία και το ελληνικό θέατρο. Πρέπει να θυμόμαστε τα ονόματα του Χρυσολωρά (πέθανε το 1400) και του Βησσαρίωνα (πέθανε το 1472).
Από τον 10ο αιώνα υπήρχε στο όρος Σαιν-Μισέλ ένα πολιτιστικό κέντρο που γίνεται ιδιαίτερα σημαντικό κατά τον 12ο αιώνα. Είναι πιθανόν- όχι σίγουρο- ότι ο Ιάκωβος της Βενετίας, ο μεταφραστής του Αριστοτέλη (Ενετός, που έζησε στην Κωνσταντινούπολη και που πέθανε γύρω στο 1150), το είχε επισκεφθεί. Εχουμε ένα χρονικό που κάνει λόγο για την παρουσία του εκεί και για τις μεταφράσεις του.
Το όρος Σαιν-Μισέλ διατήρησε μια δεκάδα χειρογράφων του έργου του Αριστοτέλη. Δύο πράγματα μπορεί να συνέβησαν: είτε οι μεταφράσεις έγιναν επί τόπου είτε εισήχθησαν πολύ νωρίς, περί τα μέσα του 12ου αιώνα. Βρίσκουμε αντίγραφα αυτών των χειρογράφων στη Βόρεια Ευρώπη, στη Βόρεια Γαλλία, στην Αγγλία, στη Ρηνανία. Πρόκειται για τη Λογική, για τα Φυσικά και για τα Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη που για πρώτη φορά είχε μεταφράσει ο Ιάκωβος της Βενετίας στα λατινικά.
Στο Τολέδο ο Γεράρδος της Κρεμόνας, που ήταν εξαιρετικός μεταφραστής, δεν είχε μεταφράσει το Μετά τα φυσικά. Στην πολιτιστική ιστορία της Ευρώπης το όρος Σαιν Μισέλ δεν είναι τόσο σημαντικό όσο το Τολέδο αλλά δεν είναι και περιφρονητέο. Πρέπει επίσης να αναφερθούμε σε όλα τα ενεργά πολιτιστικά κέντρα που υπήρχαν από το τέλος του 11ου αιώνα στη Βορειοδυτική Γαλλία και στην Αγγλία, όπως η Σαρτρ, η Οξφόρδη κ.ά.
