Ας δούμε για αρχή σε τι κατάσταση ήταν ο ελληνικός κόσμος πολύ πριν την καθιέρωση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας (380).

Ο Παυσανίας (2ος μ.Χ. αι.) αναφέρει πλήθος εγκαταλελειμμένων ναών της αρχαιοελληνικής θρησκείας στην ελληνική ύπαιθρο. Μόνο στην Αρκαδία, στο κέντρο της Αρχαίας Κλασσικής Ελλάδας, ο Παυσανίας (Αρκαδικά) αναφέρει πλήθος ναών ερειπωμένων, χορταριασμένων, δίχως στέγη, και εγκαταλελειμμένων: της Αφροδίτης (9,6), της Αθηνάς (14,4), της Αφροδίτης (12,6), του Απόλλωνα (15,4), του Ερμή (17,1), της Αφροδίτης (24,6), των Δώδεκα θεών (25,3), της Ήρας (26,2), της Δήμητρας (29,5), του Ερμή (32,1), του Ερμή (30,6), των Μουσών (32,2), του Άρη (32,3), της Αρτέμιδος (35,5), της Αθηνάς (36,7), της Αφροδίτης (41,10), της «Μητρός των θεών» (44,1), της Αρτέμιδος (53,11) και του Πυθίου Απόλλωνα (54,5). Προφανώς η απαξίωση των προγόνων μας για τον πολυθεισμό στην Αρκαδία δεν ηταν η εξαίρεση αλλα ο κανόνας.

Ο ελληνικός κόσμος της ύστερης ρωμαϊκης περιόδου μικρή έως ελάχιστη σχέση είχε με αυτον της κλασικής και προκλασικής, αφού η εθνική θρησκεία είχε γινει πλέον πολυεθνική. Εκτός απο το ιερό των αιγύπτιων “θεών” στη Μάκρη (του 2ου αιώνα, που ακόμα και σήμερα διατηρείται ) έχουμε μιθραίο στη Θράκη , Σεραπείο (Αλεξάνδρεια), Βααλ (Αντιόχεια) κ.α.